Leven in de hemel van het leven.

Kunnen vreemden en vertrouwden elkaar wederzijds begrijpen? Mensen die elkaars taal niet spreken, elkaars woorden niet kunnen lezen, elkaars geschiedenis (vaak zelfs de eigen geschiedenis) niet kennen?

En waarom zouden ze dat eigenlijk willen? Omdat een of andere hoge zedelijke instantie dat van hen eist? Zijn wij verplicht te verbroederen? Zeker, er schuilt veiligheid in eenheid, in verbroedering, en de wereld is een levensgevaarlijke plaats om te zijn. Maar moeten wij daarvoor allemaal hetzelfde worden? Of zijn we dat al?

Alle Menschen werden Brüder, zingt het Lied van de Verlichting. Is dat een eis, of een profetie? En in het eerste geval: waarom niet Schwester? Of Symphoniker? Alle Menschen werden Symphoniker - van Osaka tot Amsterdam. Dat lijkt me wel wat. Komt in ieder geval dicht in de buurt van Mallarmé's Le monde existe pour aboutir à la musique. Ook een profetie.

De afgelopen eeuw, de bloedigste van allemaal, heeft ons - mag men hopen - één ding geleerd: als wij de oorlog niet afschaffen (tegen onszelf, tegen de planeet), zal hij dat óns doen. Alleen zachtmoedigen kunnen het aardrijk beërven. Daarom is het dilemma: samenhang of ondergang. Grote woorden. Maar soms zijn die onvermijdelijk als het over grote dingen gaat.

Maar dit was niet alleen de bloedigste, maar ook de meest wetenschappelijke van alle eeuwen. Wetenschap, zegt de natuurkundige Vincent Icke, is 'een geestestoestand, zoals angst of vreugde'. Het is 'de bereidheid zich door de feiten te laten terechtwijzen'. Dat is even schitterend als bondig geformuleerd.

De wetenschap leert ons dat alle nu levende mensen afstammen van één kleine zwarte vrouw, die zo'n zesenzestighonderd generaties geleden in Afrika geleefd heeft. Een ongelofelijke ontdekking: we zijn al tweehonderd millennia lang Brüder und Schwester! Dat hebben de dichter en de zanger van de Verlichting intuïtief heel goed aangevoeld. En sterker nog: het menselijk genoom bevat het erfelijk materiaal van alles wat ooit geleefd heeft. 'Alles is één!' riepen de mystici in de woestijn. Al honderd generaties geleden, al sinds Achnaton.

Wij hoeven dus slechts diep in onszelf te kijken en te luisteren om onze vervreemding te overwinnen. Wij hoeven geen 'raadsels te vergroten', zoals wel gesuggereerd is. Want raadsels, grote of kleine, worden altijd opgelost. Alles wat wij voor elkaar kunnen doen is de verbazing te vergroten. Verbazing over het niet te omvatten mirakel van onze levende planeet. Wat wij kunnen doen is elkaar helpen 'de verdoving van de alledaagsheid' (Richard Dawkins) te overwinnen. Om te ontdekken dat wij al miljoenen jaren in de hemel van het leven leven.

(nov.2000)

Bij het schrijven van mijn derde symfonie was ik voor het eerst in staat een oude droom te verwezenlijken: de integratie van de gamelan in het 'wereldsymfonieorkest'. Deze over de hele wereld verspreide groepering van musici (ook wel 'filharmonisch', d.w.z. 'harmonie-lievend' genoemd) is misschien wel de mooiste schepping van de menselijke geest. Er is ooit een model in gezien van een toekomstige vreedzame samenleving.
Een orkest is een dorp van hardwerkende,zeer gedisciplineerde mensen, georganiseerd in functionele families: de strijkers als kleermakers, de houtblazers als bakkers, de koperblazers als slagers en de slagwerkers als smeden - metaforisch gesproken. In ieder geval voorzien zij in de elementaire levensbehoeften van het muzikale dorp en zij zijn in die zin 'klassiek'. Zij kunnen wel worden aangevuld, maar nooit worden vervangen (bijvoorbeeld door electronika).
De belangrijkste 'families' zijn als harmonische koren georganiseerd, van bassen en tenoren tot alten en sopranen ( en de verschillende tussenstemmen). Dat geldt in het moderne orkest ook voor het slagwerk: van het 'vel' (pauken, tom toms, bongo's etc.) tot aan het klinkend hout ( van basmarimba tot sopraanxylofoon). Alleen in het klinkend metaal is het een vrolijke bende van slecht op elkaar afgestemde akoestische anekdotes, van buis- en plaatklokken tot koebellen, bekkens, tamtams en vibrafoons,
Maar er is een muziekkultuur die het klinkend metaal als een koor georganiseerd heeft: de Javaans/Balinese gamelan - volgens Jaap Kunst de hoogst ontwikkelde muziekkultuur buiten Europa.Het ligt historisch gezien op de weg van Nederland om behulpzaam te zijn bij een poging de gamelan in het wereldorkest te integreren.
Daartoe dient het gamelan-instrumentarium zich aan te passen aan wat ( onder andere door de popcultuur ) de 'lingua franca' geworden is van de planetaire muziek: de 'gelijkzwevende temperatuur' (overigens een Chinese theoretische uitvinding uit l580 .) Het wachten is, kortom, op de chromatische gamelan.

Halverwege de jaren tachtig ben ik naar Indonesie gegaan om te onderzoeken of de bouw van zo'n gamelan mogelijk was.Voor 'het geheim van de smid', dat essentieel is voor de kwaliteit en het unieke karakter van de gamelanklank (hoeveel rijker is die bijvoorbeeld niet dan de vibrafoon of de kale buisklok!) kan men alleen terecht bij de traditionele meesters in dat vak. Mijn plan viel daar in goede en vruchtbare aarde, maar helaas niet in Nederland-subsidieland. Daarom moest ik het toen opgeven. (Van m'n reis heb ik nog een verslag geschreven in het NRC Handelsblad van 28/11/'86).
Men kan zich mijn opwinding voorstellen toen zo'n tien jaar later de Nederlands-Indonesische componiste Sinta Wullur wel slaagde waar ik gefaald had: a dream come true! Van het onder haar bekwame leiding gebouwde instrumentarium, waarvoor zij ook zelf (evenals een aantal anderen) stukken gecomponeerd heeft, kan ik nu dankbaar gebruik maken voor mijn Derde Symfonie.

Het is een eendelig werk dat, in beknopte vorm, als het ware de herinnering vasthoudt aan de vierdeligheid van de klassieke Weense symfonie , die misschien wel de schitterendste vrucht is van de Verlichting. Ook is de diatonische tonaliteit van die klassieke vorm in mijn werk verder ontwikkeld tot de chromatische tonaliteit van de toonklok, zoals in mijn eerste twee symfonieën.

De Apocalyps , het centrale dogma van alle geopenbaarde religies, met het paradigma van de Eeuwigdurende Oorlog, werd in de klassieke symfonische tijd voor het eerst doorbroken door het Kantiaanse concept van de Eeuwigdurende Vrede, als vrucht van de ontwikkeling van de democratie. Na de "bloedigste van alle eeuwen' is het voor de naoorlogse treurgeneratie (waartoe ik behoor) niet gemakkelijk in die eeuwige vrede te geloven, maar er is geen alternatief.

In het Waipoua Woud in de warme noordpunt van Nieuw Zeeland staat de tweeduizend jaar oude kauriboom Tane Mahuta , die door de Maori's (en door mij) vereerd wordt als de 'God van het Woud' .Om zijn ontzagwekkende wortelstelsel niet te beschadigen zijn er voor de bezoekers/vereerders loopbruggen aangelegd. De stam heeft een omtrek van zeventien meter en de veelkleurige, vochtige schors ademt eeuwige jeugd. Als in een kathedraal gaan de bezoekers spontaan over op een fluistertoon, die heel goed mengt met het geprevel van de wind in de majesteitelijke bladerkroon.
Met zijn machtig gespierde armen tilt de God het uitspansel als een tent boven de hoofden van zijn vereerders - de tent waarin volgens het scheppingsverhaal van de Maori's het leven begon Zoals in onze tijd de evolutiebiologie ( 'de moeder van alle kennis') bevestigt. Op een duidelijk voelbare manier is deze heilige plek voor mij duizend maal heiliger dan alle menselijke heilige plekken bij elkaar, die immers doorgaans functioneren als oorlogsbronnen.
Aan de voeten van Tane Mahuta kreeg ik het idee voor mijn derde symfonie. Op de terugweg zei ik tegen mijn gids en begeleidster: 'Verbazend. Ik heb God gezien en toch leef ik nog!' We raakten nog uren niet uitverbaasd.

De Gamelan Symfonie, opus 45, werd geschreven in opdracht van het KCO en op 14 april 1999 voltooid. De gebruikte gamelaninstrumenten zijn de kemodong,de gongs ageng en kempul, de slenthem, bonang, saron en gender.
Met de eerste uitvoering van de symfonie op 17 mei begon een cyclus van zes premieres met Rondgang, To Whom en The Wallpeckers (aangevuld met Adem en The Food of Love) op 21 mei in Vredenburg/Utrecht, en met het Lenteconcert voor fluit en orkest op 25 mei in Arnhem.
Fred van Dijk heeft een film gemaakt van Arch Music for Saint Louis, gespeeld door het Radio Filharmonisch Orkest onder Hans Vonk, die een beeld geeft van de bouw van de beroemde Gateway Arch waarop de muziek geinspireerd is
Dit alles ter afronding van mijn zesde zonnecyclus en het begin van mijn derde jezusleven.